Kişilik bozukluğu, kişinin düşünce, algı, duygu ve davranışlarında belirgin ve kalıcı bir düzensizlik olarak tanımlanır. „Spesifik kişilik bozukluğu“ terimi genellikle, belirli bir kişilik bozukluğu türünü ifade etmek için kullanılır. Aşağıda, yaygın kişilik bozuklukları ve bunların spesifik özellikleri özetlenmiştir:
1. Antisosyal Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Toplumsal normlara karşı sürekli bir ihlal ve hakaret, empati eksikliği, manipülatif davranışlar, dürtüsellik, suç davranışları.
– Risk Faktörleri: Genetik yatkınlık, çocukluk travmaları, kötü aile koşulları.
2. Borderline (Duygusal Olarak Dengesiz) Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Duygusal istikrarsızlık, yoğun ve kararsız ilişkiler, kendine zarar verme davranışları, terk edilme korkusu, öfke patlamaları.
– Risk Faktörleri: Genetik yatkınlık, çocukluk döneminde yaşanan travmalar, aile içi ilişkiler.
3. Şizoid Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Sosyal ilişkilerden kaçınma, duygusal soğukluk, yalnızlık tercih etme, sosyal etkileşimlere ilgi göstermeme.
– Risk Faktörleri: Genetik ve çevresel etkenler, erken çocukluk dönemi deneyimleri.
4. Şizotipik Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Garip düşünceler, eksantrik davranışlar, paranoyak düşünceler, algısal bozukluklar, sosyal izole olma.
– Risk Faktörleri: Şizofreni spektrum bozuklukları, genetik yatkınlık, çevresel stresler.
5. Narsistik Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Büyüklenmeci düşünceler, başkalarını küçümseme, sürekli ilgi ve hayranlık beklentisi, empati eksikliği.
– Risk Faktörleri: Genetik etmenler, çocukluk dönemi övgü ve eleştirilerin dengesizliği.
6. Kişilik Bozukluğu – Histerik (Histriyonik)
– Özellikler: Aşırı duygusallık, dikkat çekme ihtiyacı, dramatize etme, aşırı ve uygun olmayan cinsel davranışlar.
– Risk Faktörleri: Çocukluk döneminde yaşanan aşırı ilgi ve duygusal yoksunluk.
7. Kaçınan (Evitasyon) Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Sosyal durumlarda aşırı çekingenlik, yetersizlik duyguları, reddedilme korkusu, sosyal etkileşimlerden kaçınma.
– Risk Faktörleri: Genetik yatkınlık, çocukluk dönemi travmaları, sosyal öğrenme.
8. Bağımlı Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Karar verme zorlukları, başkalarına aşırı bağımlılık, yalnız kalma korkusu, reddedilme korkusu.
– Risk Faktörleri: Çocukluk dönemi bağlılık deneyimleri, aile dinamikleri.
9. Kompülsif (Anankastik) Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Mükemmeliyetçilik, katı kurallara bağlılık, esneklik eksikliği, detaylara aşırı dikkat, aşırı düzenleme ve kontrol.
– Risk Faktörleri: Genetik ve çevresel etkenler, aile içi baskılar.
10. Paranoyak Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Başkalarının niyetlerine karşı aşırı şüphecilik, sürekli bir güvensizlik hali, diğerlerinin kendine zarar verme amaçları olduğu düşüncesi.
– Risk Faktörleri: Genetik yatkınlık, stresli yaşam koşulları, ailevi geçmiş.
11. Duygusal Olarak Dengesiz Kişilik Bozukluğu (Bipolar)
– Özellikler: Duygusal dalgalanmalar, mani ve depresyon epizodları, yoğun ruh hali değişiklikleri, duygusal patlamalar.
– Risk Faktörleri: Genetik ve biyolojik faktörler, stresli yaşam olayları.
12. Şizofreniform Kişilik Bozukluğu
– Özellikler: Şizofreni benzeri semptomlar (halüsinasyonlar, delüzyonlar), ancak semptomlar daha kısa süreli ve geçici.
– Risk Faktörleri: Genetik yatkınlık, çevresel stresler, biyolojik faktörler.
Tedavi Yöntemleri
Spesifik kişilik bozukluklarının tedavisi genellikle psikoterapi ve gerektiğinde ilaç tedavisini içerir:
1. Psikoterapi:
– Kognitif Davranışçı Terapi (KDT), Dialektik Davranışçı Terapi (DBT), ve diğer bireysel veya grup terapileri kullanılır.
2. İlaç Tedavisi:
– Eşlik eden anksiyete, depresyon veya psikoz semptomlarını yönetmek için ilaçlar kullanılabilir.
3. Sosyal Beceri Eğitimi:
– Sosyal etkileşimleri ve ilişki becerilerini geliştirmek amacıyla eğitimler ve terapiler uygulanabilir.
4. Davranışsal Müdahaleler:
– Davranışsal stratejiler, bireylerin daha sağlıklı düşünme ve davranış biçimlerini öğrenmelerine yardımcı olabilir.
Şizotipik kişilik bozukluğunun tedavisi, bireylerin genel iyilik halleri ve işlevselliklerini artırmayı hedefler. Profesyonel bir değerlendirme ve tedavi planı, kişiye özgü olarak uygulanmalıdır.