Çapraz tolerans, bir organizmanın bir antijene (yabancı madde) karşı geliştirdiği bağışıklık yanıtının, benzer veya ilişkili başka bir antijene karşı da geçerli olması durumudur. Yani, bir antijene karşı oluşturulan bağışıklık, aynı zamanda benzer antijenlerin de tanınmasına ve bağışıklık yanıtının oluşmasına neden olabilir.
Bu fenomen, bağışıklık sisteminin çeşitliliği ve etkinliği açısından önemlidir. Örneğin, bir virüsün neden olduğu enfeksiyona karşı bir kişi bağışıklık kazanabilir. Bu durumda, bağışıklık sistemi virüse karşı antikorlar üretir. Ancak, aynı virüs ailesinden olan başka bir virüsle karşılaşıldığında, bağışıklık sistemi bu virüse karşı da tepki gösterebilir. Bunun nedeni, iki virüsün benzer antijenlere (virüs yüzeyinde bulunan moleküller) sahip olması ve bağışıklık sisteminin bu benzerlikten yararlanarak tepki vermesidir.
Çapraz tolerans, bazen terapötik amaçlarla da kullanılabilir. Örneğin, bir aşı, hedeflenen bir patojene karşı bağışıklık yanıtı oluşturmanın yanı sıra, benzer antijenlere sahip diğer patojenlere karşı da bağışıklık oluşturabilir. Bu, birden fazla enfeksiyona karşı koruma sağlama potansiyeline sahip bir aşının geliştirilmesine olanak tanır.
Çapraz toleransın doğası ve mekanizmaları hala tam olarak anlaşılmamıştır. Organizmanın bağışıklık sistemi, antijenlerin yapısını ve benzerliklerini tanıyarak çapraz tepkileri oluşturabilir. Ancak, bazen çapraz tolerans, bir antijene karşı gelişen bağışıklık yanıtını zayıflatabilir veya engelleyebilir. Bu durumda, antijenler arasındaki benzerlikler, yanıtın etkinliğini etkileyebilir.
Çapraz tolerans, bağışıklık sistemi ve bağışıklık yanıtlarıyla ilgili karmaşık bir konudur. Araştırmalar, çapraz toleransın daha iyi anlaşılması ve terapötik uygulamalarının geliştirilmesi için devam etmektedir.