Karşılıklı determinizm (reciprocal determinism), Albert Bandura’nın sosyal öğrenme teorisinde geliştirdiği bir kavramdır. Bu terim, bireylerin davranışlarının, kişisel faktörlerin ve çevresel faktörlerin karşılıklı olarak birbirini etkilediği bir durumu ifade eder. Yani, bireyler hem çevresel faktörleri hem de kişisel özelliklerini değiştirerek ve etkileyerek kendi davranışlarını ve çevresel koşullarını belirlerler.
Nedir:
Karşılıklı determinizm, bir bireyin davranışlarının, kişisel faktörlerin (örneğin, inançlar, tutumlar, kişilik özellikleri) ve çevresel faktörlerin (örneğin, sosyal etkileşimler, çevresel koşullar) karşılıklı olarak birbirini etkilediğini ve şekillendirdiğini öne süren bir teoridir.
Özellikleri:
– Dinamik Etkileşim: Bireylerin davranışları, kişisel ve çevresel faktörlerin dinamik etkileşimiyle şekillenir.
– Karşılıklı Etki: Kişisel faktörler, çevresel faktörleri etkileyebilir ve çevresel faktörler de kişisel faktörleri etkileyebilir.
– Davranışın Şekillenmesi: Bireyler, çevrelerinden aldıkları geri bildirimlere ve kişisel inançlarına göre davranışlarını değiştirebilirler.
Nedenleri:
– Kişisel Faktörler: Bireylerin düşünce tarzları, inançları, tutumları ve kişilik özellikleri davranışlarını etkiler.
– Çevresel Faktörler: Sosyal etkileşimler, kültürel normlar, yaşam koşulları ve çevresel geri bildirimler bireylerin davranışlarını etkileyebilir.
– Davranışların Etkisi: Bireylerin davranışları, çevresel faktörlere ve kişisel faktörlere geri bildirim sağlayarak bu faktörlerin değişmesine neden olabilir.
Teorik Temel:
– Bandura’nın Sosyal Öğrenme Teorisi: Bandura, insanların sosyal öğrenme yoluyla nasıl davrandıklarını ve çevrelerini nasıl etkilediklerini açıklamak için karşılıklı determinizm kavramını geliştirmiştir.
– Kişisel ve Çevresel Etkiler: Teori, bireylerin kişisel ve çevresel faktörlerin karşılıklı etkisiyle nasıl geliştiğini ve öğrenme süreçlerini açıkladığını öne sürer.
Uygulama Alanları:
– Psikoterapi: Karşılıklı determinizm, bireylerin davranışlarını değiştirmek ve kişisel değişim süreçlerini anlamak için psikoterapide kullanılır.
– Eğitim: Eğitim ortamlarında, öğrencilerin çevresel etmenlerin ve kişisel faktörlerin etkileşimiyle nasıl öğrenme süreçlerine dahil oldukları anlaşılabilir.
– Davranış Değişikliği: Davranış değişikliği programları, bireylerin kişisel ve çevresel faktörlerin etkileşimini göz önünde bulundurarak tasarlanabilir.
Örnekler:
– Kişisel Gelişim: Bir kişinin kendine güveninin artması, çevresindeki olumlu geri bildirimlerle pekişebilir ve bu, kişinin sosyal etkileşimlerini ve davranışlarını olumlu yönde etkileyebilir.
– Davranışsal Terapi: Davranışsal terapilerde, bireylerin kişisel inançlarının ve çevresel geri bildirimlerin nasıl birbirini etkilediği ve değiştiği üzerinde durulur.
Sonuç:
Karşılıklı determinizm, bireylerin davranışlarının, kişisel faktörlerin ve çevresel faktörlerin karşılıklı etkileşimiyle şekillendiğini öne süren bir teoridir. Bu kavram, bireylerin nasıl öğrenip geliştiklerini, çevrelerini nasıl etkilediklerini ve davranışlarını nasıl değiştirdiklerini anlamada önemli bir araçtır.