Ansiklopedi

Antikodon, hücrelerde protein sentezi sırasında, transfer RNA (tRNA) molekülünün bir bileşeni olan ve mRNA’dan (mesajcı RNA) gelen kodonlarla eşleşen üç nükleotitlik bir dizidir. Bu eşleşme, doğru amino asitlerin seçilmesine ve ribozomda birleştirilmesine yardımcı olur, böylece proteinlerin doğru sırayla üretilmesini sağlar.

Protein sentezi sırasında, DNA’daki genetik bilgi, mRNA molekülüne kopyalanır ve bu mRNA molekülü, ribozom adı verilen hücresel yapıya taşınır. mRNA’daki her üç nükleotitlik kodon, bir amino asidi temsil eder ve bu amino asitler, tRNA molekülleri tarafından ribozoma taşınır.

tRNA molekülü, antikodon adı verilen ve mRNA’daki kodonlarla eşleşen bir bölgeye sahiptir. Antikodon ve kodonun eşleşmesi, amino asitlerin doğru sırada birleştirilmesini ve doğru proteinin üretilmesini sağlar.

Özetle, antikodon, protein sentezi sırasında tRNA’da bulunan ve mRNA kodonlarıyla eşleşerek doğru amino asitlerin seçilmesine ve proteinlerin doğru sırayla üretilmesine yardımcı olan üç nükleotitlik bir dizidir.

Antikolinerjikler, kolinerge sistemi baskılayarak merkezi ve periferik sinir sistemi üzerinde etki gösteren bir grup ilaçtır. Kolinerge sistem, nörotransmitter asetilkolinin (ACh) etkilerine dayanır. Antikolinerjik ilaçlar, asetilkolinin etkilerini azaltmak veya engellemek için asetilkolin reseptörlerine bağlanır. Bu ilaçların çeşitli terapötik kullanımları vardır ve yan etkileri ve kontrendikasyonları da bulunmaktadır.

Antikolinerjik ilaçlar, şu durumlar için kullanılabilir:

1. Parkinson hastalığı: Antikolinerjik ilaçlar, Parkinson hastalığında dopamin ve asetilkolin arasındaki nörotransmitter dengesini düzeltmeye yardımcı olabilir. Bu, tremor, rijidite ve hareket hızının azalması gibi semptomları hafifletmeye katkıda bulunur.
2. Üriner inkontinans: Antikolinerjik ilaçlar, mesane kaslarını gevşeterek idrar tutma yeteneğini artırabilir ve sık idrara çıkma ve idrar kaçırma semptomlarını azaltabilir.
3. Gastrointestinal spazmlar: Antikolinerjik ilaçlar, bağırsak kaslarını gevşeterek gastrointestinal spazmları ve kramp ağrılarını azaltabilir.
4. Astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH): Antikolinerjik ilaçlar, hava yollarındaki kasları gevşeterek solunum yolu semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
5. Depresyon ve anksiyete: Bazı antidepresan ilaçlar, antikolinerjik etkilere sahiptir ve bu etkiler, anksiyete ve depresyon semptomlarını azaltmaya katkıda bulunabilir.

Antikolinerjik ilaçların yan etkileri şunları içerebilir:

• Ağız kuruluğu
• Bulanık görme
• Kabızlık
• İdrar retansiyonu
• Tıkanıklık hissi
• Kalp atış hızında artış
• Hafıza problemleri

Yüksek dozda antikolinerjik ilaçlar, aşırı sedasyon, halüsinasyonlar ve hatta koma gibi daha ciddi yan etkilere neden olabilir. Antikolinerjik ilaçlar, yaşlı hastalarda dikkatle kullanılmalıdır, çünkü bu ilaçlar, hafıza ve bilişsel işlevler üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir ve düşme riskini artırabilir.

Antikolinesteraz, kolinesteraz enzimini inhibe ederek asetilkolin (ACh) nörotransmitterinin seviyelerini artıran bir grup ilaçtır. Kolinesteraz, sinaptik boşlukta asetilkolini parçalayan bir enzimdir. Antikolinesteraz ilaçlar, kolinesterazın aktivitesini azaltarak asetilkolinin daha uzun süre aktif kalmasını sağlar. Bu ilaçlar, çeşitli hastalıkların ve durumların tedavisinde kullanılır.

Antikolinesteraz ilaçların bazı kullanım alanları şunlardır:

1. Miyastenia gravis: Bu otoimmün hastalık, sinir ve kas hücreleri arasındaki iletişimi bozar. Antikolinesteraz ilaçlar, asetilkolinin seviyelerini artırarak kas gücünü ve fonksiyonunu iyileştirmeye yardımcı olabilir.
2. Alzheimer hastalığı: Asetilkolinin eksikliği, Alzheimer hastalığında hafıza ve bilişsel işlevlerin bozulmasına katkıda bulunabilir. Antikolinesteraz ilaçlar, asetilkolin seviyelerini artırarak hastalığın belirtilerini hafifletebilir.
3. Glaukom: Antikolinesteraz ilaçlar, göz içi basıncını düşürerek glokomun ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
4. Zehirlenmeler: Organofosfat ve karbamat zehirlenmeleri, sinir sistemi üzerinde aşırı uyarıcı etkiler yaratır ve bu etkiler, kas seğirmeleri, solunum zorluğu ve potansiyel olarak ölümcül olabilecek diğer belirtilere neden olabilir. Antikolinesteraz ilaçlar, bu zehirlenmelerin etkilerini tersine çevirerek hayat kurtarıcı olabilir.

Antikolinesteraz ilaçların yan etkileri, asetilkolinin artan seviyelerine bağlı olarak ortaya çıkar ve şunları içerebilir:

• Kas zayıflığı ve seğirmeler
• Göz sulanması
• Artan tükürük ve ter üretimi
• Mide bulantısı ve kusma
• İshal
• Kalp atış hızında azalma

Doktor reçetesiyle kullanılan antikolinesteraz ilaçlar, uygun dozlarda ve kontrendikasyonlar dikkate alınarak kullanılmalıdır.

Antikonvülsanlar, nöbetleri önlemeye veya kontrol altına almaya yardımcı olan bir grup ilaçtır. Bu ilaçlar, epilepsi gibi nörolojik bozuklukların tedavisinde kullanılır. Antikonvülsanlar, sinir hücrelerinin aşırı aktivitesini azaltarak nöbetleri önlemeye çalışır. Bu ilaçların etki mekanizmaları farklılık gösterir, ancak genellikle beyindeki nöronların aktivasyonunu azaltarak ve inhibisyonunu artırarak çalışırlar.

Antikonvülsanlar, çeşitli nöbet türlerinin tedavisinde kullanılabilir, bunlar arasında:

1. Fokal nöbetler: Bu tür nöbetler, beynin sadece bir bölgesinde başlar ve lokalize edilir. Fokal nöbetler, bilincin etkilenmediği basit fokal nöbetler ve bilincin etkilendiği kompleks fokal nöbetler olarak ikiye ayrılır.
2. Jeneralize nöbetler: Jeneralize nöbetler, beynin her iki tarafında eşzamanlı olarak başlar ve daha hızlı yayılır. Bu tür nöbetler, absans nöbetleri, tonik-klonik nöbetler ve miyoklonik nöbetler gibi alt kategorilere ayrılır.
3. Febril nöbetler: Yüksek ateş nedeniyle ortaya çıkan nöbetlerdir. Çocuklarda daha yaygındır ve genellikle ciddi komplikasyonlara yol açmaz.

Antikonvülsanlar, farklı nöbet türlerinin tedavisinde etkili olabilecek çeşitli ilaçlardan oluşur. Bunlar arasında sodyum valproat, lamotrigin, topiramat, levatirasetam ve karbamazepin gibi ilaçlar bulunur. İlaç seçimi, nöbet tipi, yaş, yan etki profili ve hastanın diğer sağlık durumları gibi faktörlere bağlıdır.

Antikonvülsanların yan etkileri ilaca ve hastaya bağlı olarak değişir. Bazı yaygın yan etkiler şunlardır:

• Baş ağrısı
• Yorgunluk
• Mide bulantısı
• Baş dönmesi
• Uyku hali
• İştah değişiklikleri

Doktorlar, nöbet kontrolü ve ilacın yan etkileri arasında dengeyi sağlamaya çalışırken, ilaç dozunu ve rejimini titizlikle ayarlarlar.

Antinöraljikler, sinir ağrısını (nöropatik ağrı) tedavi etmek veya hafifletmek için kullanılan ilaçlardır. Sinir ağrısı, sinirlerin hasar görmesi veya işlev bozukluğu sonucu ortaya çıkar ve genellikle yanma, karıncalanma veya batma hissi şeklinde hissedilir. Antinöraljikler, nöropatik ağrının neden olduğu rahatsızlığı azaltmak için sinir sistemi üzerinde etki yaparlar.

Nöropatik ağrıyı hafifletmek için kullanılan antinöraljik ilaçlar şunları içerir:

1. Antikonvülsanlar: Gabapentin ve pregabalin gibi antikonvülsanlar, nöropatik ağrı tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Bu ilaçlar, ağrı sinyallerini ileten nöronların hiperaktivitesini azaltarak ağrıyı hafifletmeye yardımcı olur.
2. Antidepresanlar: Trisiklik antidepresanlar (TCA) ve serotonin-noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRI) gibi antidepresanlar, nöropatik ağrı tedavisinde etkili olabilir. Bu ilaçlar, ağrı sinyallerinin iletimini düzenleyen beyindeki kimyasalların seviyelerini etkileyerek ağrıyı azaltır.
3. Lokal anestezikler: Lidokain gibi lokal anestezikler, ağrılı bölgeye uygulandığında nöropatik ağrıyı hafifletebilir. Bu ilaçlar, ağrı sinyallerinin iletimini engelleyerek sinir hücrelerinin aktivasyonunu azaltır.
4. Opioid analjezikler: Şiddetli nöropatik ağrı durumlarında, doktorlar opioid analjezikler (morfin, oksikodon vb.) reçete edebilir. Bunlar güçlü ağrı kesicilerdir ve sadece diğer tedavi seçenekleri başarısız olduğunda kullanılmalıdır. Opioidler bağımlılık ve diğer ciddi yan etkilere yol açabilir.

Antinöraljik ilaçların yan etkileri, ilaca ve hastaya bağlı olarak değişir. Bazı yaygın yan etkiler şunlardır:

• Baş dönmesi
• Uyku hali
• Baş ağrısı
• Mide bulantısı
• Kuru ağız
• İştah değişiklikleri

Doktorlar, ağrı kontrolü ve ilacın yan etkileri arasında dengeyi sağlamaya çalışırken, ilaç dozunu ve rejimini titizlikle ayarlarlar. Nöropatik ağrı tedavisinde en etkili sonuçları elde etmek için, doktorlar, ilaç tedavisine ek olarak yaşam tarzı değişiklikleri ve diğer tedavi seçeneklerini de önerir. Nöropatik ağrı tedavisinde kullanılan bazı ek yöntemler şunlardır:

1. Fizik tedavi: Fizik tedavi ve rehabilitasyon, ağrıyı yönetmek ve hareket kabiliyetini artırmak için kullanılabilir. Uygulanan terapiler arasında terapötik egzersizler, masaj, sıcak ve soğuk uygulamalar ve elektrik stimülasyonu bulunur.
2. Psikoterapi: Nöropatik ağrının yönetiminde psikolojik desteğin önemi büyüktür. Psikoterapi, ağrı ile başa çıkma stratejilerini geliştirme ve ağrıya bağlı anksiyete ve depresyonu hafifletmeye yardımcı olabilir.
3. Akupunktur: Akupunktur, bazı hastalarda nöropatik ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Akupunktur, vücuttaki özel noktalara ince iğneler yerleştirerek enerji akışını dengelemeye ve ağrıyı azaltmaya çalışır.
4. Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS): TENS, ağrılı bölgeye yerleştirilen elektrotlar vasıtasıyla düşük seviyeli elektrik akımları uygulayarak ağrıyı hafifletmeye çalışır. TENS, bazı hastalar için nöropatik ağrıyı hafifletmede etkili olabilir.
5. Diğer ilaçlar: Bazı durumlarda, doktorlar, alfa-lipoik asit, kapsaisin krem ve N-metil-D-aspartat (NMDA) reseptör antagonistleri gibi diğer ilaçları nöropatik ağrı tedavisine ekleyebilir.

Nöropatik ağrı tedavisi bireyseldir ve her hastanın ihtiyaçlarına ve durumuna göre ayarlanmalıdır. Tedavi sürecinde, doktorlar ve hastalar, etkili ağrı yönetimi ve yaşam kalitesinin artırılması için birlikte çalışmalıdır.

Antipsikiyatri, psikiyatrinin teorilerine, uygulamalarına ve tedavi yöntemlerine eleştirel bir yaklaşım sergileyen ve genellikle bu yöntemleri sorgulayan bir akımdır. 1960’larda ortaya çıkan antipsikiyatri hareketi, psikiyatrik tanı ve tedavinin doğasını, uygulanmasını ve etkilerini sorgulamıştır.

Antipsikiyatri, şu temel eleştirilere odaklanır:

1. Psikiyatrik tanıların ve kavramların bilimsel temeli: Antipsikiyatri, psikiyatrik tanıların ve sınıflandırmaların, bilimsel olarak geçerli ve güvenilir olup olmadığını sorgular. Bu eleştiri, psikiyatrik tanıların, altta yatan tıbbi nedenler yerine toplumsal ve kültürel normlara dayandığı yönündedir.
2. Zorla tedavi ve hastaneleştirme: Antipsikiyatri hareketi, zorla tedavi ve hastaneleştirmenin etik ve yasal boyutlarını eleştirir. Bu eleştiriler, hastaların özgürlüklerinin ve insan haklarının ihlal edildiğini ve bireylerin toplumdan izole edilerek stigmatize edildiğini savunur.
3. İlaç tedavisi: Antipsikiyatri, psikiyatride kullanılan ilaçların etkinliğini, güvenliğini ve yan etkilerini sorgular. Bu hareket, ilaçların semptomları baskılamak yerine temel problemleri ele almadığını ve bazı durumlarda daha fazla zarar verebildiğini öne sürer.
4. Tıbbi modelin sorgulanması: Antipsikiyatri, psikiyatrik sorunların tıbbi bir modelle açıklanmasına karşı çıkar ve bu sorunların sosyal, kültürel ve psikolojik faktörlerle daha iyi anlaşılacağını savunur. Bu görüşe göre, psikiyatrik sorunlar, bireylerin yaşamlarındaki stres, travma ve diğer etkenlerle ilişkilendirilmelidir.

Antipsikiyatri hareketinin etkisi, psikiyatrinin bazı uygulamalarında değişikliklere ve reformlara yol açmıştır. Özellikle, hastaların haklarına daha fazla önem verilmesi ve zorla tedavi ve hastaneleştirmenin sınırlandırılması konularında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Bununla birlikte, antipsikiyatri eleştirileri de çeşitli düzeylerde tartışmalıdır ve psikiyatrik uygulamaların sürekli gelişimine ve evrimine katkıda bulunmaktadır.

Antipsikotik etkileri olan atipik nöroleptikler, antipsikotik ilaçlar grubuna dahil olan ve şizofreni ve bipolar bozukluk gibi ciddi akıl hastalıklarının belirtilerini tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır. Atipik nöroleptikler, tipik antipsikotikler olarak adlandırılan ilk nesil antipsikotik ilaçlardan farklı bir etki profili ve yan etki profiline sahiptir.

Atipik antipsikotiklerin temel özellikleri şunlardır:

1. Etki mekanizması: Atipik antipsikotikler, dopamin ve serotonin reseptörlerine bağlanarak etki gösterirler. Bu ilaçlar, tipik antipsikotiklerden daha seçici bir şekilde dopamin reseptörlerine bağlanır ve serotonin reseptörlerine de etki ederek dengeyi sağlarlar. Bu özellik, atipik antipsikotiklerin etkinliğini artırır ve yan etkilerini azaltır.
2. Yan etkiler: Atipik antipsikotikler, tipik antipsikotiklerden daha az yan etkiye sahiptir, özellikle ekstrapiramidal yan etkiler (EPS) ve hiperprolaktinemi (yüksek prolaktin seviyeleri) açısından daha düşük risk taşırlar. Bununla birlikte, atipik antipsikotiklerin de kendine özgü yan etkileri vardır, örneğin ağırlık kazanımı, diyabet ve metabolik sendrom riskinde artış gibi.
3. Klinik kullanım: Atipik antipsikotikler, şizofreni ve bipolar bozukluk gibi psikiyatrik bozuklukların tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Bu ilaçlar, pozitif belirtilerin (hallüsinasyonlar, sanrılar) yanı sıra negatif belirtileri (sosyal çekilme, duygusal düzleşme) ve bilişsel işlev bozukluklarını da tedavi etmeye yardımcı olabilir.

Atipik antipsikotiklerin örnekleri arasında risperidon, olanzapin, klozapin, aripiprazol ve kuetiapin bulunmaktadır. Bu ilaçlar, doktor reçetesiyle kullanılmalı ve düzenli olarak doktor gözetiminde kullanılmalıdır, çünkü etkinlik ve yan etkiler kişiden kişiye değişebilir ve doz ayarlamaları gerekebilir.

Antipsikotikler, psikotik bozuklukların tedavisinde kullanılan ilaç sınıfıdır. Bu ilaçlar, şizofreni, bipolar bozukluk ve bazı durumlarda majör depresyon gibi ruhsal hastalıkların semptomlarını yönetmede etkilidir. Antipsikotikler, aşırı duyarlılık, halüsinasyonlar, düşünce bozuklukları ve sanrılar gibi psikotik semptomları hafifletmeye yardımcı olur.

Antipsikotikler iki ana kategoriye ayrılır:

1. Tipik antipsikotikler (ilk nesil): Bu ilaçlar, 1950’lerde keşfedilmiş olup, dopamin reseptörlerini bloke ederek psikotik semptomları hafifletir. Haloperidol ve klorpromazin gibi tipik antipsikotikler, pozitif belirtileri (ör. halüsinasyonlar ve sanrılar) etkili bir şekilde tedavi edebilir, ancak negatif belirtileri (ör. duygu yoksunluğu ve sosyal izolasyon) pek etkilemez. Ayrıca, tipik antipsikotiklerin kullanımıyla ilgili olarak hareket bozuklukları gibi bazı yan etkiler görülebilir.
2. Atipik antipsikotikler (ikinci nesil): Bu ilaçlar, 1990’larda geliştirilmiş olup, hem dopamin hem de serotonin reseptörlerini hedef alarak çalışır. Olanzapin, risperidon ve aripiprazol gibi atipik antipsikotikler, tipik antipsikotiklere kıyasla daha az yan etkiye sahiptir ve hem pozitif hem de negatif belirtileri daha etkili bir şekilde tedavi edebilir.

Her ne kadar antipsikotikler psikotik bozuklukların tedavisinde etkili olsa da, yan etkiler (kilogram, metabolik sendrom ve hareket bozuklukları gibi) ve bireysel hastaların farklı yanıtları, tedaviyi karmaşıklaştırabilir. Bu nedenle, bir kişiye en uygun antipsikotik ilacı seçmek ve tedaviyi düzenlemek önemlidir.

Antipsikotiklerle tedavi, psikotik belirtiler gösteren ruhsal bozuklukların yönetiminde kullanılan bir tedavi yöntemidir. Antipsikotik ilaçlar, nöroleptikler olarak da bilinir ve genellikle şizofreni, bipolar bozukluk ve psikotik semptomlara neden olan diğer durumlar için reçete edilir. Bu ilaçlar, hastaların düşünce ve algılarındaki bozuklukları hafifletmeye, yaşamlarını normale döndürmeye ve günlük işlevselliklerini iyileştirmeye yardımcı olur.

Antipsikotikler, dopamin ve diğer nörotransmitterler üzerinde etkili olarak psikotik semptomları kontrol altına alır. İki ana nöroleptik kategorisi vardır:

1. Tipik antipsikotikler (ilk nesil): Bu ilaçlar, 1950’lerde keşfedilmiş olup, dopamin reseptörlerini bloke ederek psikotik semptomları hafifletir. Tipik antipsikotikler, pozitif belirtileri (ör. halüsinasyonlar ve sanrılar) etkili bir şekilde tedavi edebilir, ancak negatif belirtileri (ör. duygu yoksunluğu ve sosyal izolasyon) pek etkilemez. Ayrıca, tipik antipsikotiklerin kullanımıyla ilgili olarak hareket bozuklukları gibi bazı yan etkiler görülebilir.
2. Atipik antipsikotikler (ikinci nesil): Bu ilaçlar, 1990’larda geliştirilmiş olup, hem dopamin hem de serotonin reseptörlerini hedef alarak çalışır. Atipik antipsikotikler, tipik antipsikotiklere kıyasla daha az yan etkiye sahiptir ve hem pozitif hem de negatif belirtileri daha etkili bir şekilde tedavi edebilir.

Antipsikotiklerle tedavi (nöroleptikler), doğru dozaj ve sürekli izlemeye ihtiyaç duyar. Yan etkiler, kilo alımı, metabolik sendrom ve hareket bozuklukları gibi sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, uygun antipsikotik ilacı seçmek ve tedavi sürecini düzenlemek önemlidir. Tedavi süreci, hastanın belirtilerinin şiddetine, kişisel tercihlerine ve diğer tıbbi durumlarına göre değişebilir.

Antiseptik, mikroorganizmaları ve özellikle bakterileri öldürmeye veya büyümelerini engellemeye yardımcı olan kimyasal maddelerdir. Antiseptikler, enfeksiyonları önlemek ve yaraların, kesiklerin veya yanıkların iyileşme sürecini hızlandırmak için kullanılır. Bu maddeler, özellikle cilt yüzeyinde ve mukoza zarlarında yer alan mikroorganizmalar üzerinde etkilidir.

Antiseptikler, sağlık hizmetleri ortamında ve evde temizlik ve hijyen sağlamak için yaygın olarak kullanılır. Alkol, iyot, hidrojen peroksit ve klorheksidin gibi maddeler antiseptik olarak kabul edilir ve çeşitli ürünlerde kullanılabilir. Örneğin, yara bakımında kullanılan merhemler, el dezenfektanları, yüzey temizleyicileri ve ağız gargaraları antiseptik bileşenler içerebilir.

Antiseptiklerin doğru kullanımı, mikropların yayılmasını ve enfeksiyonların gelişmesini önlemeye yardımcı olur. Bununla birlikte, antiseptiklerin aşırı kullanımı veya yanlış kullanımı, mikroorganizmaların direnç geliştirmesine ve antiseptiklerin etkinliğinin azalmasına yol açabilir. Bu nedenle, antiseptikleri kullanırken talimatları dikkatlice okumak ve gerekli önlemleri almak önemlidir.