Bağımlı değişkenler, bir deney veya araştırmada ölçülen ve analiz edilen değişkenlerdir. Bu değişkenler, diğer bir veya daha fazla değişken (bağımsız değişkenler) tarafından etkilenebilir veya değiştirilebilir.
Bağımlı değişkenlerin adı, onların bağımsız değişkenlere „bağımlı“ olmasından gelir. Yani, bağımsız değişkenlerin değerleri değiştirildiğinde, bağımlı değişkenlerin değerlerinde de değişiklik görmeyi bekleriz.
Örneğin, bir araştırmacı egzersizin bir kişinin kalp hızı üzerindeki etkisini inceliyorsa, „egzersiz“ bağımsız değişken olurken, „kalp hızı“ bağımlı değişken olacaktır. Araştırmacı egzersiz düzeyini (bağımsız değişkeni) değiştirdiğinde, kalp hızında (bağımlı değişken) bir değişiklik beklenir.
Bağımlı kişilik bozukluğu, insanların sürekli olarak başkalarına bakım ve destek sağlama ihtiyacı duydukları ve aşırı bir şekilde bağımlı oldukları bir durumu ifade eder. Bu durum, karar verme ve bağımsız hareket etme yeteneğinde belirgin bir eksikliğe yol açar. Bireyler genellikle yalnız kalma korkusu yaşarlar ve başkalarının onayını almak için aşırı çaba gösterirler.
Bu bozukluk genellikle genç erişkinlik döneminde başlar ve çeşitli yaşam durumlarında görülür. Diğer kişilik bozukluklarına ek olarak, bağımlı kişilik bozukluğu olan kişilerde anksiyete bozuklukları, duygudurum bozuklukları ve yeme bozuklukları gibi diğer psikolojik sorunlar daha yaygın olabilir.
Bağımlılık, bireyin belirli bir maddeye (örneğin alkol, uyuşturucular, nikotin) veya bir davranışa (örneğin kumar, alışveriş, yeme) karşı kontrol edilemeyen bir ihtiyaç hissetme durumudur. Bağımlılık genellikle, bağımlı bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen zararlı sonuçlara yol açar.
Bağımlılık genellikle iki temel unsuru içerir:
- Tolerans: Bireyin zamanla daha fazla miktarda maddeye veya daha yoğun bir davranışa ihtiyaç duyması durumudur.
- Yoksunluk: Bireyin, maddeyi kullanmayı bıraktığında veya davranışı gerçekleştiremediğinde fiziksel ve/veya psikolojik belirtiler yaşaması durumudur.
Bağımlılık, genellikle uzman yardımı olmadan aşılamayan karmaşık bir durumdur ve genellikle hem davranışsal hem de ilaçla tedavi gerektirir.
Bağımlılık Ciddiyet Endeksi (Addiction Severity Index – ASI), bir kişinin yaşamının farklı alanlarındaki (sağlık, istihdam, yasal durum, aile ve sosyal ilişkiler gibi) bağımlılık derecesini ölçen bir değerlendirme aracıdır. Bu araç genellikle bağımlılık tedavisinde kullanılır ve terapistlere, kişinin yaşamının hangi alanlarında en çok destek ihtiyacı olduğunu belirlemekte yardımcı olur.
Bağımlılık Ciddiyet Endeksi, bireyin bağımlılığının ne kadar ciddi olduğunu ve tedavi planının hangi alanlara odaklanması gerektiğini belirlemeye yardımcı olur. Ayrıca, tedavinin etkinliğini değerlendirmek ve kişinin tedavi sürecinde ilerlemesini izlemek için de kullanılabilir.
Bağımlılık Ciddiyet Endeksi genellikle uzman bir sağlık profesyoneli tarafından uygulanır ve genellikle yüz yüze bir görüşme şeklinde gerçekleştirilir. Bu endeks, bağımlılık tedavisinin kişiye özgü ihtiyaçlara göre uyarlanmasına yardımcı olur.
Bağımlılık ilişkisi, genellikle bir kişinin başka bir kişiye veya duruma aşırı oranda ve sağlıksız bir şekilde bağlı olduğu bir tür ilişkiyi ifade eder. Bu tür bir ilişki genellikle bir kişinin kendine olan güvenini, bağımsızlığını ve kişisel büyümesini engeller.
Bağımlılık ilişkileri genellikle bir kişinin kendine olan güvenini, bağımsızlığını ve kişisel büyümesini engeller. Bu tür bir ilişki, genellikle bir kişinin diğerine aşırı derecede bağımlı olduğu ve diğer kişi olmadan kendini tamamlanmış hissetmediği durumlarda ortaya çıkar. Bu durum, genellikle diğer kişinin duygusal veya fiziksel ihtiyaçlarını karşılama konusunda aşırı derecede yükümlülük hissetmek, özgüven eksikliği, kendi ihtiyaçlarını görmezden gelme ve aşırı derecede korku veya endişe duyma şeklinde kendini gösterir.
Bağımlılık ilişkileri, genellikle terapi veya danışmanlık yoluyla ele alınabilir. Bu tür bir yardım, bağımlı kişinin kendi ihtiyaçlarını ve sınırlarını tanımasına ve sağlıklı bir şekilde bağımsızlık ve özgüven geliştirmesine yardımcı olabilir.
Bağımlılık potansiyeli, bir maddenin veya davranışın bir kişiyi fiziksel veya psikolojik olarak bağımlı hale getirme olasılığını ifade eder.
Bir madde veya davranışın bağımlılık potansiyeli genellikle, bu maddenin veya davranışın ne kadar hızlı ve etkili bir şekilde ödül sistemi üzerinde bir etkisi olduğu, toleransın ne kadar hızlı geliştiği ve yoksunluk belirtilerinin ne kadar şiddetli olduğu gibi faktörler üzerinden değerlendirilir.
Örneğin, bazı uyuşturucular (örneğin, kokain veya heroin) çok yüksek bir bağımlılık potansiyeline sahipken, diğer maddeler (örneğin, kafein) daha düşük bir bağımlılık potansiyeli taşır.
Benzer şekilde, bazı davranışlar – örneğin kumar, aşırı alışveriş veya internet kullanımı – da bağımlılık potansiyeli taşıyabilir. Bu durumlarda, bağımlılık potansiyeli genellikle bu davranışların ne kadar hızlı ve etkili bir şekilde ödül sistemi üzerinde bir etkisi olduğu ve bu davranışlara karşı toleransın ne kadar hızlı geliştiği gibi faktörler üzerinden değerlendirilir.
„Bağımlılık ve nüksün önlenmesi tedavisi“ genellikle bir kişinin belirli bir maddeye veya davranışa olan bağımlılığını yönetmek ve tekrar kullanmaya veya eski davranışlarına geri dönmeye (nüks) direnç göstermesine yardımcı olmak için kullanılan bir tedavi yaklaşımını ifade eder.
Bu tür tedaviler genellikle bilişsel-davranışçı terapi (CBT) tekniklerini kullanır ve kişinin bağımlılığı tetikleyen durumları ve düşünceleri tanımlamasına, baş etme stratejileri geliştirmesine ve olumlu yaşam tarzı değişikliklerini benimsemesine yardımcı olmayı hedefler.
Ayrıca bu tür bir tedavi, bireyin daha sağlıklı ve daha olumlu bir yaşam tarzı benimsemesini teşvik etmek için aile ve sosyal destek sistemlerini de içerebilir. Bu tür bir tedavi genellikle madde bağımlılığı ve davranışsal bağımlılıklar (örneğin kumar bağımlılığı) için kullanılır.
Tedavi genellikle profesyonel bir sağlık hizmetleri sağlayıcısı tarafından yürütülür ve genellikle bireysel veya grup terapisi şeklinde sunulabilir. Tedavinin amacı, bireyin bağımlılık döngüsünü kırmak ve daha sağlıklı ve daha üretken bir yaşam sürdürmeyi öğrenmesine yardımcı olmaktır.
„Bağımlılık, astenik kişilik bozukluğu“ ifadesi iki farklı kavramı bir arada içeriyor: „bağımlılık“ ve „astenik kişilik bozukluğu“. Bu iki durumun birlikte var olabileceği anlamına gelebilir.
- Bağımlılık: Bir maddeye (alkol, uyuşturucular vb.) veya bir davranışa (kumar, alışveriş vb.) karşı kontrol edilemeyen bir ihtiyaç veya dürtüyü ifade eder. Bağımlılık, kişinin günlük yaşamını, ilişkilerini ve sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir.
- Astenik kişilik bozukluğu: Bu kişilik bozukluğu genellikle sürekli yorgunluk, güçsüzlük, azalan enerji ve genel ilgisizlik ile karakterizedir. Astenik kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle kendi yeteneklerini küçümser ve başarısız olma korkusu yaşarlar.
Bu ifadenin kullanıldığı bağlama bağlı olarak, bir kişinin hem bağımlılık sorunları hem de astenik kişilik özelliklerine sahip olabileceği anlamına gelebilir. Ancak, bu iki durumun birbiriyle doğrudan ilişkili olduğunu söylemek zordur, çünkü her biri farklı etmenlerden kaynaklanabilir ve farklı tedavi yaklaşımları gerektirebilir. Bu durumda, bir sağlık profesyoneliyle görüşmek önemlidir.
Bir deney veya araştırmada, bağımsız değişkenler deneycinin kontrol ettiği ve bu değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini ölçmek için manipüle ettiği değişkenlerdir.
Örneğin, bir bilim insanının bitki büyümesini etkileyen farklı gübre türlerini incelediği bir deney düşünün. Bu durumda, gübre türü bağımsız değişken olurken, bitki büyümesi bağımsız değişkenin etkisi altında olan bağımlı değişken olur.
Bağımsız değişkenlerin seçimi, bir deneyin veya araştırmanın tasarımında kritik bir rol oynar ve deneyin sonuçları üzerinde doğrudan etkisi vardır.
„Bağıntı“, matematikte, iki veya daha fazla şey arasında belirli bir ilişki veya bağlantıyı ifade eder. Genellikle iki set arasındaki ilişkiyi tanımlar ve bu ilişki genellikle bir fonksiyon, denklem, ya da kural ile tanımlanır.
Örneğin, bir insanın yaşını ve boyunu düşünün. Genellikle bir insanın yaşının arttıkça boyunun da arttığı görülür. Burada yaş ve boy arasında bir bağıntı vardır.
Bu terim ayrıca genellikle istatistiksel analizlerde kullanılır. İki değişken arasında bir korelasyon (ilişki) olduğunda, bu değişkenler arasında bir bağıntı olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin, bir kişinin geliri ile eğitim seviyesi arasında genellikle bir bağıntı bulunur. Bu, daha yüksek bir eğitim seviyesine sahip olan kişilerin genellikle daha yüksek bir gelire sahip olma eğiliminde olmaları anlamına gelir.
