Ansiklopedi

Bilişsel teknikler, bilişsel psikoloji ve bilişsel terapi alanında kullanılan stratejiler ve yöntemlerdir. Bu teknikler, düşünceleri, inançları ve bilişsel süreçleri değiştirmek, olumsuz düşüncelerle başa çıkmak ve daha sağlıklı düşünce kalıpları geliştirmek amacıyla kullanılır. Bilişsel teknikler, bireylerin zihinsel süreçlerini fark etmelerine, sorgulamalarına ve dönüştürmelerine yardımcı olur.

İşte yaygın olarak kullanılan bazı bilişsel teknikler:

1. Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Olumsuz veya çarpık düşünceleri tanımlama, sorgulama ve değiştirme sürecidir. Bu teknik, bireyin gerçekçi ve sağlıklı düşünceleri benimsemesini sağlar.
2. Gerçekçi Değerlendirme: Bir olay veya durumu objektif bir şekilde değerlendirme ve olumsuz düşünceleri sorgulama sürecidir. Bu teknik, aşırı genelleme, siyah-beyaz düşünce, felaketleştirme gibi çarpık düşünce kalıplarını ortaya çıkarır ve daha dengeli bir değerlendirme yapmayı teşvik eder.
3. Kanıt Toplama: Olumsuz düşüncelerin doğruluğunu veya geçerliliğini sorgulamak için kanıtları toplama sürecidir. Birey, kanıtları toplayarak gerçeklerle daha uyumlu düşünceler geliştirebilir.
4. Alternatif Bakış Açıları: Sorunlu bir durumu veya olayı farklı bir açıdan değerlendirme sürecidir. Birey, başka bir kişinin veya dışarıdan bir gözlemcinin perspektifini düşünerek kendi düşüncelerini genişletebilir.
5. Kendine Söylemler: Olumlu ve destekleyici kendine söylemlerin kullanılmasıyla olumsuz düşüncelerin yerine daha sağlıklı düşüncelerin yerleştirilmesi sürecidir. Birey, kendine pozitif ve yapıcı bir şekilde konuşarak olumsuz düşünceleri zayıflatabilir.
6. Bilişsel Farkındalık: Dikkati, algıyı ve düşünceleri anlık olarak fark etmeye odaklanma sürecidir. Birey, zihinsel süreçlerini bilinçli bir şekilde gözlemleyerek çarpık düşünceleri tanıyabilir ve daha sağlıklı düşünce kalıplarını benimseyebilir.
7. Görevler ve Ev Ödevleri: Bireye, bilişsel teknikleri günlük yaşamda uygulaması için görevler veya ev ödevleri verilir. Bu görevler, bireyin yeni düşünce kalıplarını uygulamak ve pekiştirmek için pratik yapmasını sağlar.

Bu bilişsel teknikler, bireylerin düşüncelerini fark etmelerine, sorgulamalarına ve daha sağlıklı düşünce kalıpları geliştirmelerine yardımcı olur. Bilişsel teknikler genellikle bilişsel-davranış terapi gibi terapötik yaklaşımlarda kullanılır, ancak bireyler ayrıca bilişsel teknikleri günlük yaşamlarında da uygulayabilirler.

Bilişsel terapi (BT), bilişsel psikoloji temelinde geliştirilen bir psikoterapi yaklaşımıdır. BT, bireylerin düşünce kalıplarını, inançlarını, duygusal tepkilerini ve davranışlarını değiştirerek psikolojik sorunları çözmeyi hedefler. Bu terapi yöntemi, zihinsel süreçlerin ve davranışların birbirleriyle ilişkili olduğunu ve olumsuz düşüncelerin duygusal sıkıntılara ve işlevsel olmayan davranışlara yol açabileceğini öne sürer.

Bilişsel terapide, terapist ve birey birlikte çalışarak bireyin düşünce kalıplarını tanımlar, sorgular ve değiştirir. Bireyin yanlış inançlarını veya çarpık düşüncelerini tanımlaması ve gerçekçi ve sağlıklı düşüncelerle değiştirmesi teşvik edilir. Bireyin düşüncelerinin duygusal tepkilerini ve davranışlarını nasıl etkilediği anlaşılır ve bu süreçte alternatif ve daha sağlıklı davranış stratejileri öğretilir.

Bilişsel terapinin bazı temel prensipleri şunlardır:

1. Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Olumsuz veya çarpık düşüncelerin tanınması, sorgulanması ve daha gerçekçi ve sağlıklı düşüncelerle değiştirilmesi.
2. Ev Ödevleri: Bireye terapi oturumları arasında yapması gereken ev ödevleri verilerek düşünce ve davranış değişikliklerinin günlük hayata taşınması teşvik edilir.
3. Duygusal Düzenleme: Bireyin duygusal tepkilerini tanımasını, duygusal düzenleme becerilerini geliştirmesini ve duygusal sıkıntılarla başa çıkmasını sağlar.
4. Bilinçli Farkındalık: Bireyin zihinsel süreçlerini, düşüncelerini ve duygularını bilinçli bir şekilde fark etmesi ve bunları sorgulaması.

Bilişsel terapi, birçok psikolojik sorunun tedavisinde etkili bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Depresyon, anksiyete bozuklukları, panik bozukluk, obsesif kompulsif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu, yeme bozuklukları ve bağımlılıklar gibi birçok durumda etkili olabilir. Bilişsel terapi, bireyin düşünce kalıplarını değiştirmesini, daha sağlıklı davranışları benimsemesini ve duygusal iyilik halini artırmasını hedefleyerek uzun süreli sonuçlar sağlamayı amaçlar.

Bilişsel uyum, bireyin düşünceleri, inançları, algıları ve değerleriyle çevresel koşullar arasında bir uyum sağlama kapasitesini ifade eder. Bilişsel uyum, insanların çevresel değişikliklere, stresli durumlara ve zorluklara nasıl tepki verdiğini ve bu değişimlere nasıl adapte olduğunu belirleyebilir.

Bireylerin bilişsel uyumu, zihinsel esneklik, gerçekçi düşünce kalıpları, problem çözme becerileri, duygusal düzenleme yetenekleri ve sosyal beceriler gibi faktörlere dayanır. Bireyler, düşüncelerini esnek bir şekilde değiştirebilme, olumsuz düşünceleri sorgulayabilme, bilgiyi doğru bir şekilde işleme ve çevresel zorluklara uyum sağlama yeteneklerini kullanarak bilişsel uyumu artırabilirler.

Bilişsel uyumun bazı özellikleri şunlardır:

1. Esnek Düşünce: Bireyler, olayları farklı perspektiflerden değerlendirebilme yeteneğine sahip olduklarında daha iyi bir bilişsel uyum sergilerler. Esnek düşünce, değişen durumlara adapte olmayı kolaylaştırır.
2. Gerçekçi Değerlendirme: Bireyler, olayları gerçekçi bir şekilde değerlendirdiğinde, olumsuz düşünceleri sorguladığında ve alternatif bakış açılarını göz önünde bulundurduğunda daha sağlıklı bir bilişsel uyum sağlarlar.
3. Problem Çözme Becerileri: Bireyler, karşılaştıkları sorunları etkili bir şekilde çözmek için problem çözme becerilerini kullanarak bilişsel uyumu artırabilirler. Bu beceriler, zorlukları aşma ve çözüme yönelik adımlar atma yeteneğini içerir.
4. Duygusal Düzenleme: Bireyler, duygusal tepkilerini tanıma, yönetme ve uygun bir şekilde ifade etme yeteneğine sahip olduklarında bilişsel uyumu artırırlar. Duygusal düzenleme, stresli durumlarla başa çıkma ve duygusal dengeyi koruma yeteneğini içerir.
5. Bilinçli Farkındalık: Bireyler, düşüncelerini ve duygularını bilinçli bir şekilde fark ettiğinde, bilişsel süreçlerini sorgulayıp gerektiğinde değiştirebilirler. Bilinçli farkındalık, otomatik düşünce kalıplarını fark etme ve alternatif düşünce şekillerini benimseme becerisini içerir.

Bilişsel uyum, bireylerin yaşamın zorluklarıyla başa çıkabilme yeteneğini etkiler. Sağlıklı bilişsel uyum, esneklik, adaptasyon, uyum sağlama ve daha sağlıklı düşünce ve davranış kalıpları ile ilişkilidir. Bilişsel uyumu artırmak için bilişsel teknikler, stres yönetimi stratejileri, problem çözme becerileri ve duygusal düzenleme teknikleri kullanılabilir.

Bilişsel uyumsuzluk, bireyin düşünceleri, inançları ve değerleriyle çevresel koşullar arasında uyum sağlayamama durumudur. Bu, kişinin düşünceleri ve algılamaları ile gerçeklik arasında tutarsızlık veya uyumsuzluk olduğunda ortaya çıkar. Bilişsel uyumsuzluk, kişinin yaşamında sıkıntıya, stres veya psikolojik sorunlara yol açabilir.

Bilişsel uyumsuzluğun bazı örnekleri şunlardır:

1. Çarpık Düşünceler: Kişinin gerçekle uyuşmayan veya gerçekçi olmayan düşünceleri veya inançları vardır. Örneğin, sürekli olarak olumsuz düşüncelere kapılmak, aşırı genelleme yapmak veya siyah-beyaz düşünce kalıplarına sahip olmak gibi.

2. Yanlış Algılamalar: Kişi, çevredeki olayları, insanları veya durumları yanlış şekilde algılar. Örneğin, başkalarının sözlerini yanlış yorumlama, olayları abartma veya kişisel olarak alınma gibi.

3. İçsel Çatışmalar: Kişi, içsel olarak çelişkili düşünceler veya inançlar arasında sıkışmış hissedebilir. Örneğin, bir konuda ikilemde kalmak, çatışan değerler arasında seçim yapmak veya tutarsız düşünceler arasında gelgit yaşamak gibi.

4. İnkar veya İgnorans: Kişi, gerçekleri inkar edebilir veya belirli gerçekleri görmezden gelebilir. Bu, kişinin zorluklarla başa çıkmak yerine kaçış veya kaçınma stratejilerine başvurmasına neden olabilir.

Bilişsel uyumsuzluk, genellikle stresli durumlar, travmatik deneyimler, düşünce kalıplarında olumsuz etkileşimler veya psikolojik sorunlarla ilişkilendirilebilir. Bu durumlar, bireyin düşüncelerini ve inançlarını sorgulama, bilişsel yeniden yapılandırma veya bilişsel terapi gibi müdahalelerle işleyebilir.

Bilişsel uyumsuzluk, kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir ve psikolojik sıkıntılara yol açabilir. Bu nedenle, uyumsuz düşünceleri tanımak, sorgulamak ve daha sağlıklı düşünce kalıplarını geliştirmek için destek ve terapi arayışı önemlidir.

Bilişsel bozukluk, bireyin bilişsel işlevlerinde (düşünme, algılama, hafıza, dikkat, dil, problem çözme, karar verme vb.) önemli bir azalma veya bozulma olduğu durumu ifade eder. Bilişsel bozukluklar, genellikle nörolojik veya psikiyatrik hastalıkların bir sonucu olarak ortaya çıkar. Bunlar, bellek kaybı, bilişsel yavaşlama, dikkat eksikliği, konsantrasyon güçlüğü, dil bozuklukları, problem çözme yeteneğinde azalma gibi belirtilerle kendini gösterebilir.

Bilişsel bozuklukların bazı yaygın örnekleri şunlardır:

1. Alzheimer Hastalığı: Alzheimer hastalığı, ilerleyici bir nörodejeneratif hastalıktır ve bellek kaybı, bilişsel yavaşlama, dikkat eksikliği ve problem çözme yeteneğinde azalma gibi bilişsel bozukluklara neden olur.
2. Demans: Demans, beyin fonksiyonlarının genel bir bozulmasıdır ve bilişsel işlevlerin yanı sıra davranışsal ve duygusal değişikliklerle de ilişkilidir.
3. Şizofreni: Şizofreni, gerçeklikten kopma, düşünce bozuklukları ve duygusal düzensizliklerle karakterize edilen bir psikiyatrik bozukluktur. Bilişsel işlevlerde bozulma da sıkça görülür.
4. Travmatik Beyin Hasarı: Başın travmatik bir şekilde yaralanması sonucunda ortaya çıkan beyin hasarı, bilişsel işlevlerde ciddi bozulmalara neden olabilir. Bellek kaybı, dikkat eksikliği ve düşünce bozuklukları gibi belirtiler görülebilir.
5. Psikiyatrik Bozukluklar: Depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete bozuklukları gibi bazı psikiyatrik bozukluklar da bilişsel işlevlerde bozulmaya neden olabilir.

Bilişsel bozukluklar, bireyin günlük yaşam aktivitelerini etkileyebilir ve yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Tedavi, genellikle ilaçlar, bilişsel rehabilitasyon ve terapi yöntemleri (örneğin, bilişsel rehabilitasyon, bilişsel uyarılar, bilişsel stratejilerin öğretimi) gibi çeşitli müdahalelerin kombinasyonunu içerebilir. Tedavinin amacı, bireyin bilişsel işlevlerini optimize etmek, günlük işlevselliği artırmak ve yaşam kalitesini iyileştirmektir.

Bilişsellik, insan zihni ve zihinsel süreçlerle ilgili bir kavramdır. Bilişsel süreçler, bilgiyi işleme, algılama, düşünme, bellek, dikkat, dil kullanımı, problem çözme, karar verme ve yaratıcılık gibi zihinsel faaliyetleri içerir. Bilişsellik, zihinsel faaliyetlerin nasıl çalıştığını ve insanların nasıl bilgiyi işlediğini anlamaya yönelik bir yaklaşımı ifade eder.

Bilişsellik, bireyin iç dünyasını, düşüncelerini, inançlarını, algılarını, belleğini ve bilişsel süreçlerini inceleyen bir perspektiftir. Bu yaklaşım, insanların zihinsel süreçlerini anlamak için bilimsel araştırmalar yapar ve bilişsel psikoloji, bilişsel nörobilim ve yapay zeka gibi disiplinlerle ilişkilidir.

Bilişsellik, bireyin zihinsel süreçlerini analiz ederek, bilişsel yetenekleri, bilişsel gelişimi, öğrenme süreçlerini ve zihinsel temsilleri anlamayı amaçlar. Bu perspektif, insan davranışlarının arkasındaki zihinsel süreçleri ortaya koymak ve anlamak için deneysel yöntemler, gözlemlemeler ve teorik çalışmalar kullanır.

Bilişsellik, insan zihni ve zihinsel süreçler hakkında kapsamlı bir anlayış sağlayarak, eğitim, psikoloji, nörobilim, dilbilim, felsefe, yapay zeka ve diğer birçok alanda uygulanabilir. Bilişsellik perspektifi, insanların düşünme, öğrenme, problem çözme ve iletişim becerilerini geliştirmeye yönelik stratejilerin oluşturulmasına da katkı sağlar.

Binet ve Simon, zeka testlerinin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamış olan psikologlardır. Alfred Binet ve Theodore Simon, Fransız hükümetinin isteği üzerine, çocukların zeka düzeyini değerlendirmek için ilk modern zeka testini geliştirdiler. Bu test, Binet-Simon Zeka Ölçeği olarak bilinir.

Binet-Simon Zeka Ölçeği, çocukların bilişsel yeteneklerini değerlendirmek amacıyla kullanılan bir testtir. Bu test, çocukların bilişsel becerilerini yaşlarına göre karşılaştırmak için kullanılır ve zeka düzeyini ifade eden bir zeka yaşını belirler.

Binet ve Simon, zeka testlerini geliştirirken çeşitli zihinsel işlevlerin ölçülmesine odaklandılar. Bu işlevler arasında bellek, dikkat, dil becerileri, problem çözme ve soyut düşünme gibi bilişsel süreçler yer alır. Test, çocuklara çeşitli görevler ve sorular vererek bu bilişsel yeteneklerini ölçer.

Binet-Simon Zeka Ölçeği, çocukların zeka yaşını belirlemek için kullanılan ilk test olması ve zeka testlerinin temelini oluşturması açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu test, daha sonra farklı versiyonlarla ve güncellemelerle geliştirilmiş ve günümüzde de zeka testlerinin temelini oluşturan birçok farklı ölçüm aracının temelini oluşturmuştur.

Zeka bölümü veya zeka düzeyi, genellikle IQ (Intelligence Quotient) olarak ifade edilir. IQ, zeka testlerinde elde edilen sonuçların, yaşa göre standartlaştırılarak değerlendirildiği bir ölçüttür. Bu değerlendirme, bireyin zeka düzeyini, genel olarak normal, üzerinde veya altında olduğunu belirlemek için kullanılır.

Binet-Simon Zeka Ölçeği ve diğer zeka testleri, bireylerin zeka düzeyini belirleme amacıyla kullanılırken, zeka kavramı üzerinde farklı görüşler ve tartışmalar da devam etmektedir. Zeka, sadece bu testlerle ölçülen bir şey değildir ve farklı zeka alanları, yetenekler ve bilişsel süreçler içerebilir. Bu nedenle, zeka düzeyinin tam olarak tanımlanması ve değerlendirilmesi konusunda farklı teoriler ve yaklaşımlar bulunmaktadır.

Binet-Simon Testi, Alfred Binet ve Theodore Simon tarafından geliştirilen ve çocukların zeka düzeyini değerlendirmek için kullanılan bir testtir. İlk olarak 1905 yılında Fransız hükümeti için hazırlanan bu test, çocukların zihinsel yeteneklerini ölçmek ve eğitim ihtiyaçlarını belirlemek amacıyla kullanılmıştır.

Binet-Simon Testi, çeşitli bilişsel görevlerden oluşan bir seri sorudan oluşur. Bu sorular, çocuğun dikkatini, belleğini, dil becerilerini ve problem çözme yeteneklerini ölçmeye yöneliktir. Test, çocuğun yaşına göre karşılaştırma yaparak, normal bir çocuğun o yaş düzeyindeki beklentilerine ne kadar yakın olduğunu belirlemeyi hedefler.

Binet-Simon Testi, zeka yaşını belirlemek için kullanılan bir ölçek kullanır. Zeka yaşının, çocuğun gerçek yaşıyla karşılaştırıldığında hangi düzeyde performans gösterdiğini ifade eder. Örneğin, bir 8 yaşındaki çocuğun zeka testinde 10 yaş düzeyinde performans göstermesi durumunda, zeka yaşının 10 olduğu ifade edilir.

Binet-Simon Testi, zeka testlerinin temelini oluşturan ve daha sonra birçok farklı zeka testinin geliştirilmesine ilham veren bir ölçektir. Günümüzde kullanılan modern zeka testleri, Binet-Simon Testi’nin temelini korurken, daha gelişmiş ve geniş kapsamlı ölçüm araçlarıdır.

Binet-Simon Testi, zeka testlerinin gelişiminde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir ve çocukların zihinsel yeteneklerini değerlendirmede yaygın olarak kullanılan bir referans noktası olmuştur. Ancak, Binet-Simon Testi’nin değişen zamanlar ve kültürler içinde bazı sınırlamaları olduğu ve tek başına bir zeka ölçüsü olarak yeterli olmadığı da unutulmamalıdır. Bu nedenle, modern zeka testleri, daha kapsamlı ve çeşitli bilişsel alanları ölçerek daha güvenilir ve kapsamlı sonuçlar sağlamaya çalışmaktadır.

Binoküler görme, iki gözün birlikte çalışarak tek bir görüntü oluşturduğu ve derinlik algısı sağladığı görme sürecidir. İki gözümüz farklı pozisyonlarda olduğu için her bir göz ayrı ayrı bir görüntü alır. Bu görüntüler, beyinde birleştirilerek tek bir üç boyutlu görüntü oluşturulur. Binoküler görme, sağ ve sol göz arasındaki farkları kullanarak derinlik, mesafe ve uzay algısını sağlar.

Binoküler görme, gözlerin konumlarından kaynaklanan paralaks etkisini kullanır. Paralaks, bir nesnenin, her iki göz tarafından farklı açılardan görülmesi sonucu ortaya çıkan görsel değişimdir. Bu farklı görüntüler beyinde işlenir ve nesnelerin derinlik ve uzaklık algısını oluşturur.

Binoküler görme, stereopsis adı verilen derinlik algısı ile ilişkilidir. Stereopsis, iki gözün farklı görüntülerini birleştirerek nesnelerin uzaydaki konumunu algılamayı sağlar. Bu sayede, bir nesnenin yakın mı, uzak mı olduğunu, nesnelerin birbirine göre konumlarını ve derinlik ilişkilerini algılayabiliriz.

Binoküler görme, insanların nesneleri doğru bir şekilde yerleştirmesini, mesafeyi tahmin etmesini ve nesneler arasındaki ilişkileri anlamasını sağlar. Örneğin, bir topun önündeki bir çitin arkasında olduğunu ve topun çitin arkasında olduğunu biliyorsak, binoküler görme sayesinde bu derinlik algısını elde ederiz.

Binoküler görme, gözlerin uyumlu bir şekilde çalışmasını gerektirir. Gözler arasındaki uyum bozukluğu, çift görme (diplopi) gibi sorunlara neden olabilir. Bu tür durumlar genellikle göz doktorları veya uzmanlar tarafından değerlendirilir ve tedavi edilir.

Binoküler görme, günlük hayatta birçok aktiviteyi kolaylaştırır. Örneğin, spor yaparken, araba kullanırken, merdivenleri tırmanırken veya nesneleri tutarken doğru mesafe ve derinlik algısına ihtiyaç duyarız. Binoküler görme, görsel deneyimimizi zenginleştirir ve dünyayı daha net ve anlamlı bir şekilde algılamamızı sağlar.

Biogeribildirim eğitimi, bireylere vücutlarının fizyolojik süreçlerini ve bedenleriyle ilişkili biyolojik geri bildirimleri fark etme ve düzenleme becerisi kazandırmayı amaçlayan bir eğitim yöntemidir. Biogeribildirim, bireylerin vücutlarının belirli fizyolojik ölçümlerini gerçek zamanlı olarak izlemelerini ve bu verileri kullanarak bedenlerini kontrol etme ve düzenleme becerilerini geliştirmelerini sağlar.

Biogeribildirim eğitimi, genellikle elektroensefalografi (EEG), elektromiyografi (EMG), elektrokardiyografi (EKG), deri iletkenliği ve solunum hızı gibi biyolojik işaretleri ölçen cihazlar kullanır. Bu cihazlar, bireyin vücudundaki fizyolojik değişiklikleri hassas bir şekilde kaydederek geri bildirim sağlar. Örneğin, bir bireyin stresli olduğunda kalp atış hızı artar ve biogeribildirim cihazı bu değişikliği gösterir.

Biogeribildirim eğitimi, bireylerin bu geri bildirimleri kullanarak rahatlama, stres yönetimi, konsantrasyon geliştirme, anksiyete azaltma, uyku düzenleme gibi hedeflere ulaşmalarına yardımcı olur. Bireyler, biyolojik geri bildirimleri izleyerek vücutlarının yanıtlarını anlamaya başlar ve ardından çeşitli teknikler ve stratejiler kullanarak bu yanıtları kontrol etmeyi öğrenir.

Bu eğitim, bireylerin vücutlarıyla daha fazla farkındalık geliştirmelerini sağlar. Bireyler, vücutlarının nasıl tepki verdiğini anladıkça, stres, kaygı veya diğer olumsuz durumlarla başa çıkma becerilerini geliştirmek için etkili yöntemler öğrenebilirler. Biogeribildirim eğitimi aynı zamanda bireylerin gevşeme, nefes alma teknikleri, meditasyon ve zihinsel odaklanma gibi bilişsel ve bedensel teknikleri kullanmalarını da teşvik eder.

Biogeribildirim eğitimi, genellikle bir uzman veya eğitmen eşliğinde gerçekleştirilir. Uzman, bireylere biyolojik geri bildirimleri doğru bir şekilde yorumlamayı ve buna uygun stratejiler geliştirmeyi öğretir. Bu eğitim süreci, bireyin motivasyonunu artırmak, bilgi ve becerilerini pekiştirmek için geribildirim ve destek içerir.

Sonuç olarak, biogeribildirim eğitimi, bireylere vücutlarının fizyolojik süreçlerini anlamaları ve bu süreçleri yönetmeleri için bir araç sunar. Bireyler, biyolojik geri bildirimleri kullanarak bedenleriyle daha iyi bir bağlantı kurabilir, stresi azaltabilir, rahatlama sağlayabilir ve daha sağlıklı bir yaşam tarzı benimseyebilirler.