Nikotin esas olarak tütün bitkisinde bulunan (bitkinin köklerinde üretilen ve yapraklarda depolanan) ve daha az miktarlarda diğer nighthade bitkilerinde bulunan bir alkaloiddir. Tütün bitkisinde nikotin % 5’e kadar varan bir miktara ulaşır.
Nikotin adı, Portekiz de, Fransız büyükelçisi olarak görev yapan ve tütün bitkisini Fransa’da bir tıbbi bitki olarak tanıtan Jean Nicot (1530-1604) isminden gelmiştir. Nikotin bir madde ve güçlü bir nörotoksindir.
Küçük miktarlarda, nikotinin uyarıcı bir etkisi vardır. Adrenalin ve nörotransmitterlerin dopamin ve serotonin salınımını teşvik eder. Nikotin kalp atışını hızlandırır ve özellikle periferik kan damarlarının daralmasına neden olur. Bu durum kan basıncında bir artışa ve cilt direncinde bir azalmaya yol açar.
Nikotin tüketimi de iştahı azaltır. Mide suyu üretiminde ve bağırsak aktivitesinde bir artış oluşturur.
Nikotin, bağımlılık potansiyeli yüksek olan maddelerden biridir. Bu ifade sadece kanda nispeten yüksek konsantrasyonda bulunan ve sadece inhalasyon veya intravenöz uygulama ile ortaya çıkabilecek bir durum için geçerlidir.
Saf durumunda, nikotin, havada kahverengiye dönüşen keskin bir tada sahip yağlı, renksiz bir sıvıdır. Oral yoldan alınırsa 50 ila 100 mg nikotin öldürücüdür. Sıradan bir sigara 12 ila 15 mg nikotin içerebilir.
Tütün içildiğinde, nikotinin bir kısmı yanar. Sigaradaki toplam nikotin miktarının % 80’i sigara içerisinde buharlaşarak yoğunlaşır. Birçok sigara içicisi, birkaç saat boyunca ölümcül dozun birkaç katı nikotini ciğerlerine çekerler. Ancak, vücuda giren nikotin çok hızlı bir şekilde parçalandığından akut zehirlenmeye maruz kalmazlar.
Nikotin alınımı kesilirse, yoksunluk belirtileri (örneğin anksiyete ve baş ağrısı) 72 saate kadar sürebilir.